Siedem wynalazków rewolucji przemysłowej, które zmieniły świat

Milowe kroki w rozwoju ludzkości nie zawsze zajmują setki lat. Czasem wystarcza stosunkowo krótki okres – wiek, półtora – by nastąpił progres, który według wszelkiej logiki powinien trwać dużo dłużej. Tak właśnie było w przypadku rewolucji przemysłowej, obejmującej zaledwie kilka dekad na przełomie XVIII i XIX wieku (historycy do dziś się spierają, który punkt uznać za datę początku, a który za datę końca tego procesu; na potrzeby artykułu potraktowaliśmy te granice bardzo liberalnie). Ten krótki czas zdołał wywrócić ówczesny świat do góry nogami. Wciąż podążamy w stronę, w którą wtedy skręciliśmy.

Nie ma dziedziny życia niedotkniętej w żaden sposób przez tę epokę przełomowych wynalazków, intensywnej urbanizacji, wytwarzania się nowych klas społecznych i ewolucji systemów gospodarczych – to w tamtych latach z dnia na dzień rodził się świat, jaki znają nasze pokolenia.

Ulice spowite smogiem i społeczne niepokoje okazały się efektem ubocznym epoki, która na zawsze zmieniła naszą cywilizację.

Z jednej strony ten szalony rozwój umożliwił gwałtowne bogacenie się państw rozwiniętych i ich mieszkańców, z drugiej wyrzucił na bruk wielu rzemieślników, zastępowanych powoli przez maszyny; skomunikował ze sobą świat i ułatwił transport na wielkie odległości, a jednocześnie pozwolił na rażące nadużycia posiadaczy kapitału, którzy nieograniczani żadnymi prawami zatrudniali nieletnich i płacili swoim pracownikom marne grosze. Tak, rewolucja przemysłowa bynajmniej nie była okresem, w którym nieustannie świeciło słońce, a na horyzoncie widniała tęcza – znacznie częściej przysłaniały ją dymy z kominów masowo otwieranych fabryk. Ale bez niej ludzkość na pewno byłaby dziś w innym, całkiem prawdopodobne, że gorszym, miejscu. Według niektórych historyków ekonomii to najważniejsze wydarzenie w dziejach naszego gatunku od czasu, kiedy udomowiliśmy pierwsze zwierzęta i poznaliśmy tajniki rolnictwa.

Dzięki Anno 1800 sami będziecie mogli stworzyć od podstaw własną industrialną metropolię o woni wyziewów z kominów fabryk.

Zamiast zaserwować tradycyjną recenzję, felieton czy publicystykę na temat Wiedźmina postanowiliśmy skorzystać ze zbliżającej się premiery gry Anno 1800 niemieckiego studia Blue Byte, by spełnić swoją edukacyjną misję i przybliżyć Wam kilka najważniejszych wynalazków z tamtej epoki... a przy okazji realia końca XVIII i początku XIX wieku, w których toczyć się będzie akcja gry. Skupiliśmy się na osiągnięciach przełomowych nie tylko pod względem społecznym czy gospodarczym, ale też artystycznym oraz rekreacyjnym, które wpłynęły na kształt dzisiejszego świata. Mamy więc szczerą nadzieję, że znajdziecie w tym artykule choć trochę interesujących Was informacji!

Silnik parowy Jamesa Watta

Co prawda atmosferyczny silnik parowy Thomasa Newcomena został uruchomiony w kopalni węgla w Staffordshire jeszcze w 1712 roku – na dekady przed właściwym rozpoczęciem rewolucji przemysłowej – ale dopiero usprawnienia wprowadzone przez Jamesa Watta w drugiej połowie XVIII wieku uczyniły go prawdziwie przełomowym wynalazkiem. W przeciwieństwie do swojego poprzednika Szkot wyznaczył oddzielny zbiornik, w którym gromadziła się generowana para, co wyeliminowało potrzebę nieustannego rozgrzewania i ochładzania cylindra. Silnik Watta był zdecydowanie bardziej wydajny, minimalizując straty ciepła i pozwalając na stałe poruszanie się tłoka przy jednoczesnym zużyciu o ponad połowę mniejszej ilości węgla.

Wynalezienie silnika parowego dało początek szybkiemu rozwojowi transportu kolejowego. W 1878 roku w samej Europie łączna długość linii kolejowych wynosiła już 158 tysięcy kilometrów!

Szkocki inżynier pracował nad swoim wynalazkiem dekadę, ale gdy trafił on na rynek, z miejsca stał się obiektem pożądania właścicieli kopalń. W 1775 roku, przy finansowym wsparciu przedsiębiorcy Matthew Boultona, uruchomiono pierwsze dwa silniki. Watt nadal starał się jednak udoskonalić swoją konstrukcję i po paru latach wprowadził do niej przekładnię obiegową planetarną, co umożliwiało wykonywanie przez maszynę ruchów rotacyjnych, czyniąc ją atrakcyjnym rozwiązaniem w przemyśle bawełnianym. Usprawnienie to pozwoliło też na wykorzystanie silnika parowego w pojazdach.

Wynalazek ten stał się w wielu aspektach siłą napędową rewolucji przemysłowej. Silniki parowe dawały lepsze wyniki niż wykorzystywana dotąd energia wodna, nie wymagając jednocześnie stawiania zakładów w pobliżu rzek. Na przełomie XVIII i XIX wieku stały się one standardem w fabrykach, zwiększając możliwości produkcyjne i tworząc większe zapotrzebowanie na siłę roboczą, co z kolei napędzało procesy urbanizacyjne. Wprowadzanie przekładni obiegowej sprawiło natomiast, że wynalazek Watta po niewielkich przeróbkach znalazł zastosowanie w lokomotywie parowej, zbudowanej w pierwszych latach XIX stulecia, i walnie przyczynił się do upowszechnienia się kolei jako środka transportu. Maszyna okazała się także kluczowa dla rozwoju żeglugi – już w 1788 roku uruchomiono pierwszą komercyjną trasę parowcem na rzece Delaware we wschodnich Stanach Zjednoczonych. Silnik parowy był też szczytowym osiągnięciem Jamesa Watta, który na licencjonowaniu swego dzieła zbił zresztą niemałą fortunę.

Transport kolejowy odmienił handel, przemysł, rolnictwo i serię Anno.

KWESTIA SMOGU

Zanieczyszczenie powietrza nie jest problemem, który pojawił się wraz z rewolucją przemysłową – piszą o nim już średniowieczni kronikarze – ale przejście na masową produkcję w fabrykach oraz urbanizacja bynajmniej nie poprawiły sytuacji. Praca zakładów oraz ogrzewanie mieszkań były całkowicie zależne od węgla, toteż w okresie tym na ulicach największych metropolii niepodzielnie panował smog. Szczególnie dramatycznie problem wyglądał w Londynie ery wiktoriańskiej, gdzie przez niemal całe XIX stulecie poziom zanieczyszczenia stale wzrastał.

Dopiero w 1891 roku władze Zjednoczonego Królestwa wprowadziły Public Health Act, nakładający wysokie grzywny na tych przedsiębiorców, których zakłady w największym stopniu zatruwały powietrze. Smog w Londynie był na tyle dotkliwy, że w szczytowym punkcie 1 na 350 zgonów w mieście był spowodowany zapaleniem oskrzeli, wywołanym właśnie przez zanieczyszczenia.

Kolejną ofiarą rewolucji przemysłowej okazały się rzeki, do których właściciele fabryk odprowadzali odpady. Ówczesna wiedza na temat ochrony środowiska była bardzo prymitywna, rozwinęła się jednak właśnie za sprawą konsekwencji, jakie niosło ze sobą zanieczyszczenie. Nie zmieniło to faktu, że Londyn jeszcze przez długi czas pozostawał jednym z miast o najbardziej zatrutym powietrzu na świecie – jeszcze w 1952 roku kilkudniowy smog zabił tam nawet 12 tysięcy osób (liczba ta nie została jednoznacznie ustalona).