Dlaczego w grach nie boimy się Szatana, a przeraża nas śpiący Cthulhu?

Walka z pierwotnym złem trwa. Z jednej strony mamy spektakularny „sukces” wizerunkowy Blizzarda po ogłoszeniu Diablo Immortal, z drugiej zaś Cthulhu nieśmiało podnoszącego w R’lyeh łeb, który niedawno dorobił się oficjalnej gry autorstwa studia Cyanide (czyli Call of Cthulhu). O ile jednak Pan Terroru straszy głównie napisem „Coming to mobile”, tak Wielki Przedwieczny przynajmniej próbuje zjeżyć nam włos na głowie.

Z jakiegoś powodu te dwie, w założeniach bliźniacze, stylistyki służą na komputerach i konsolach (nie zapominajmy o komórkach!) wywoływaniu zupełnie odmiennych emocji. Podczas gdy pomioty piekielne stanowią najczęściej mięso armatnie bezrefleksyjnie mielone magią i mieczem, tak Wielcy Przedwieczni oraz Zewnętrzni Bogowie spoglądają na nas groźnie ze swoich zatopionych grobowców czy tronów poza czasem i przestrzenią, gotowi pozbawić nas życia, zdrowia psychicznego albo chociażby odrobinę podnieść nam ciśnienie.

Nie jest to tylko wrażenie spowodowane obecnymi trendami, takimi jak pokrywanie niegdyś ponurego Tristram coraz grubszą warstwą graficznego lukru czy umieszczanie Wielkich Przedwiecznych w aspirującym do horroru symulatorze chodzenia. Kiedy bowiem weźmiemy na warsztat motywy demoniczne, pierwszymi tytułami, jakie przyjdą nam do głowy, będą zapewne Diablo i Doom.

Obrońcy króla hack & slashy stwierdzą pewnie, że jest on przecież klimatyczną wycieczką do piekła, a ja może nawet częściowo przyznam im rację... z zastrzeżeniem, że klimat nie wiąże się automatycznie z grozą. Ciężko bowiem naprawdę przerazić się demonami, kiedy padają od paru uderzeń miecza, a te największe i najbardziej paskudne stanowią w najlepszym wypadku przeszkodę, którą z łatwością można obejść, zdecydowawszy się na kilkanaście minut grindu czy zmianę ekwipunku.

Główny element grozy w nowym „Diablo” to słowo na „m” ;)

W ostatnim czasie podjęto w zasadzie tylko jedną głośną próbę stworzenia prawdziwego „satanistycznego” horroru, który miałby straszyć gracza, a nie jedynie serwować kolejne maszkary do przerobienia na kebab z piekielnie ostrym sosem. Agony jednak, bo właśnie ten tytuł mam na myśli, okazało się grą w najlepszym wypadku przeciętną, w dodatku nieoferującą w dniu premiery tego, co obiecywali autorzy – obrazoburczego, brudnego klimatu łączącego gore z niepokojącymi aluzjami seksualnymi. Wprawdzie później pojawiła się wersja nieocenzurowana, ale niesmak pozostał, bo gra zwyczajnie nie było dobra i żadne kontrowersje nie mogły ukryć tego faktu.

Sięgając trochę dalej w przeszłość gier odwołujących się do judeochrześcijańskich personifikacji zła, znajdziemy co prawda pokazy dość zabawnej i często zaskakująco szokującej groteski, jak w obrzydliwie pięknym Binding of Isaac, czy thrillera akcji, jak w zapomnianym, niestety, polskim Infernalu, ale ciężko przypomnieć sobie horror o takiej tematyce.

Nawiązujący do biblijnej historii Izaaka roguelike zręcznie łączy ze sobą patos, groteskę, turpizm i toaletowy humor. A jednym z bossów jest sam Szatan.

Paradoksalnie najstraszniejszej gry z pierwiastkiem okultystycznym, z dużym wskazaniem na Szatana, należałoby szukać poza wyrosłym z chrześcijańskiego średniowiecza zachodnim kręgiem kulturowym. Japończycy często pożyczają sobie judeochrześcijańskie motywy, zwykle bez szczególnego poszanowania dla ich pierwotnej symboliki czy znaczenia. Warto wspomnieć chociażby anime Neon Genesis Evangelion, praktycznie w całości oparte na chaotycznie powiązanych, często niemających sensu symbolach biblijnych, w którym wybuchy przybierały kształt krzyża, bo – co przyznali sami autorzy – fajnie to wyglądało. W przypadku Silent Hill mamy jednak dość bezpośrednią sugestię, że za koszmar rozgrywający się w miasteczku odpowiada nie jakiś przepuszczony przez kulturalną wyżymaczkę demon o śmiesznym imieniu, tylko Szatan we własnej osobie.

KIM TAK NAPRAWDĘ JEST SZATAN?

Który z upadłych aniołów naprawdę zasługuje – o ile można tak powiedzieć – na tytuł władcy złych duchów? Pierwszym przychodzącym na myśl jest pewnie Lucyfer – jeden z najwspanialszych aniołów, Niosący Światło, którego bunt był z tego powodu tym bardziej bolesny. Został on umieszczony przez Dantego na samym dnie piekła w Boskiej komedii, sportretowany przez Neila Gaimana w serii komiksów o Sandmanie, a także uznany przez Maję Lidię Kossakowską za władcę Głębi w jej serii książek.

Kolejny typ to Belzebub, Władca Much, którego postać wywodzi się prawdopodobnie od semickiego bożka Baala (brzmi znajomo?), a który w samej Biblii nazywany jest „panem złych duchów”. Do Belzebuba nawiązywał William Golding w swojej – oryginalnie zatytułowanej – książce Władca Much, gdzie potraktował go jako metaforę złego ducha mającego odpowiadać za upadek moralny uwięzionych na wyspie chłopców, a występującego pod postacią gnijącego świńskiego łba nabitego na pal.

Nieoczywistym, a bardzo ciekawym kandydatem jest też Samael, Jad Boga, będący według tradycji aniołem śmierci, wężem, który kusił pierwszych ludzi w raju, czy personifikacją śmierci. Jest to postać stosunkowo mało znana, ale to właśnie pod tym imieniem pojawia się w grze Silent Hill. Jeśli wziąć pod uwagę fakt, że nazywany jest też Ślepym Bogiem, co akcentować ma zarówno jego potęgę, jak i to, że nie potrafi dostrzec boskiej doskonałości, można śmiało założyć, iż miano Szatana należy mu się w równiej mierze co pozostałej dwójce.

Cthulhu niemal zawsze straszy

Cthulhu natomiast próbuje straszyć nas niemal w każdej grze, w jakiej macza swe bluźniercze macki. Już nastrojowa przygodówka z 1995 roku, Prisoner of Ice, starała się zaniepokoić odbiorcę duszną atmosferą i posępnym klimatem. Na podobnym pomyśle, ale rozszerzonym o irytujące elementy zręcznościowe i strzelankowe, oparta jest chyba najbardziej charakterystyczna gra bezpośrednio odnosząca się do prozy Lovecrafta – Call of Cthulhu: Dark Corners of the Earth. Produkcja przyjęta z pewną rezerwą, ale wciąż ciesząca się zasłużonym szacunkiem fanów kosmicznego horroru. Mroczne zakątki świata cierpią bowiem na przypadłość przypisywaną często także ostatniemu BioShockowi – gra przedstawia interesującą historię, której odbiór psują elementy gameplayu. Warto pamiętać też, że inspiracje mitologią Cthulhu znaleźć można u ojca wszystkich survival horrorów – Alone in the Dark.

Inspiracje twórczością Lovecrafta są na tyle rozpowszechnione, że występują oczywiście także w grach mających inne podejście do grozy. Są produkcje, które nie będąc horrorami, starają się utrzymać atmosferę zagrożenia, czy to poprzez oprawę graficzną, czy narrację, czy wreszcie – mechanikę rozgrywki. Warto przypomnieć chociażby ponurą eksplorację w Sunless Sea czy bezlitosne posyłanie na śmierć kolejnych śmiałków w Darkest Dungeon.

W najmroczniejszym z lochów nikt nie usłyszy twojego krzyku.

Rzecz jasna są też gry parodiujące twórczość Lovecrafta. Czy to bezpośrednio, jak Cthulhu Saves the World, czy poprzez beztroskie easter eggi, jak wątek vodyanoi w pierwszym Wiedźminie. Nie można również zapomnieć, że do mitów o Wielkich Przedwiecznych nawiązuje radosna rzeź w pierwszej części Quake’a. Zdecydowanie jednak większość dzieł inspirowanych Cthulhu i spółką stara się pozostawać w atmosferze mniej lub bardziej gęstej grozy i tajemnicy, unikając bezpośredniej konfrontacji z samymi Przedwiecznymi czy wartkiej, rujnującej nastrój akcji (Mrocznym zakątkom świata wybaczam te nieszczęsne sekwencje strzelane).

Finałowym bossem w pierwszym Quake’u była Shub-Niggurath. Imię to zostało zapożyczone z prozy Lovecrafta, w której maszkara ta była zwana także Czarną Kozą z Lasu z Tysiącem Młodych (niektórzy twierdzą, że to dwa osobne byty, ale jak to u Lovecrafta – wszystko jest mocno niejasne). Podobnie jak wiele innych bóstw z „mitologii Cthulhu” rzeczona Koza nie została nigdzie dokładnie opisana i w zasadzie nie możemy stwierdzić, czy wizja id Software w jakikolwiek sposób odpowiadała wizji pisarza.

Jednym z nielicznych przypadków bezpośredniego starcia z Wielkimi Przedwiecznymi jest wątek Starszych Bogów w World of Warcraft. Blizzard w tym wypadku dość bezczelnie splagiatował prozę Lovecrafta, a z zapożyczonych bóstw uczynił głównych złych świata Azeroth – tak potwornych, że nawet znienawidzony od czasów Warcrafta III Płonący Legion istnieje w zasadzie po to, by uniemożliwić pradawnym bóstwom przejęcie kontroli nad planetą-tytanem. Z racji konwencji Przedwieczni nie są tu jedynie przerażającym tłem, a przeciwnikami, z którymi bohaterowie mogą mierzyć się w mniej lub bardziej wyrównanym boju. Na obecnym etapie lore z niecierpliwością czekamy na możliwość walki z N’Zothem, nadejście której autorzy sugerują w różnych miejscach gry.

Przedwieczny w wydaniu Blizzarda – coś Wam przypominają te macki?

Dlaczego więc pradawne zło wymyślone przez Lovecrafta wydaje się dużo wdzięczniejszym tematem dla growych horrorów niż pradawne zło w wersji religijnej? Myślę, że wynika to z kilku cech obu konwencji, które sprawiają, że zwyczajnie łatwiej przełożyć na język interaktywnej rozrywki grozę kosmiczną niż piekielną.