Recenzja filmu Anihilacja – świetne science fiction od Netflixa

Gdy proponuje nam się historię science fiction zatytułowaną Anihilacja, już wiemy, co jest grane – oto przychodzi obce, z jakiegoś powodu zawzięte na ludzką rasę, ale mężnie stawiamy mu czoła za pomocą przeważającej siły ognia. Jeśli będziemy starać się wystarczająco, ze strony anihilowanej staniemy się anihilującą i wszystko dobrze się skończy. Ale, ale, wtrąca Alex Garland, zapominacie o kluczowym fakcie. Rozpadacie się. Na poziomie komórkowym cały czas, dosłownie, rozpadacie się i składacie na nowo, aż w końcu nie ma już czego składać. I co teraz? Co z taką anihilacją? Jak wycelować karabin w śmierć wbudowaną w nasze DNA?

Netflix postanowił porozpieszczać miłośników science fiction – niezależnie od tego, jak oceniacie jakość poszczególnych pozycji, można w nich przebierać jak w ulęgałkach. Jedną z nowości marca jest ekranizacja powieści Jeffa VanderMeera, całkiem świeżej, bo z 2014 roku. Zgromadzono solidną obsadę prosto z Gwiezdnych wojen, Thora: Ragnaroku i Nienawistnej ósemki. Za kamerą stanął Alex Garland, znany z kameralnej Ex Machiny. Co chce nam pokazać?

Pod kopułą lśnienia

Zawiązanie fabuły jest klasyczne. Leena (Natalie Portman) od roku czeka, aż jej mąż, Kayne (Oscar Isaac), wróci z supertajnej misji wojskowej. Gdy już traci nadzieję, Kayne niespodziewanie objawia się tuż za drzwiami sypialni, chory i nie do końca przytomny. Oboje błyskawicznie zostają zgarnięci do supertajnej placówki badawczej; tam Leena dowiaduje się, że niedaleko wydarzyło się (przybyło? wyrosło?) coś. Strefa X. „Shimmer”. Rozsiadło się nad kawałkiem lasu i wybrzeża gigantyczną, półprzejrzystą kopułą, lśniącą jak kropla rozlanej benzyny. Wysłano do środka kilka ekspedycji – nie wrócił nikt poza Kaynem, a i on sam nie wie, jakim cudem znalazł się we własnym domu. Sfera blokuje wszelkie próby komunikacji z będącymi wewnątrz ludźmi. I – oczywiście – rośnie. Jak rak.

Zbiera się więc drużyna, jak to zwykle bywa; jak to bywa nieczęsto, złożona tylko z naukowców i tylko z kobiet. Oprócz Leeny (która jest biolożką, a wcześniej służyła w wojsku, więc zostaje zakwalifikowana) w jej skład wchodzą Josie (Tessa Thompson), Anya (Gina Rodriguez), Cass (Tuva Novotny) i przywódczyni całej wyprawy, dr Ventress (Jennifer Jason Leigh).

Wszystkie dziewczyny są wyraziste i od raz dają się lubić (albo – w przypadku dr Ventress – budzą respekt), więc natychmiast zaczynamy im kibicować – choć z tyłu głowy cały czas tkwi informacja, że one przecież stamtąd nie wrócą. Film mówi to na samym początku, podczas krótkiej futurospekcji z przesłuchania Leeny w laboratorium. Bohaterka niewiele pamięta i niewiele może powiedzieć poza tym, że towarzyszki nie żyją albo... sama nie wie co.  Kilkanaście minut później dowiadujemy się, dlaczego tak trudno tu o słowa.

Nie wygląda groźnie, prawda?

Dziwniej i zdziwniej

Shimmer jest dziwne w sposób, który rzadko ogląda się w filmie. Nie atakuje od razu stadem spaczonych monstrów, nie wyżyma oczu feerią podkręconych barw, nie znęca się nad błędnikiem, wywracając na lewą stronę grawitację i geometrię. Jest... ładne. Zielone, żywe, pełne kwiatów; znalazło się tu nawet małe odwołanie do Księżniczki Mononoke. (Każdy majestatyczny biały jeleń w lesie jest nawiązaniem do Miyazakiego, zwłaszcza gdy jego poroże tworzą gałęzie. Kiedy przypomnimy sobie, jak niepojętą istotą był Bóg Lasu z Księżniczki Mononoke, będziemy trochę bliżej tego, czego próbuje dotknąć Anihilacja).

Te różnokolorowe kwiatki to jedna roślina. Piękna, ale zmutowana.

Oczywiście wciąż czyhają na bohaterki rozmaite niebezpieczeństwa – nie po to dziewczyny zabrały ze sobą karabiny, by z nich ani razu nie wypalić – ale sytuacje, w których źródło strachu da się wziąć na cel, zastrzelić i zapomnieć, są bardzo rzadkie. A mimo to napięcie nie znika nawet na moment. Bohaterki mają swoje sekrety i być może nie powinny ufać sobie nawzajem. A w dodatku wszystko się rozpada.

Nowy wymiar body horroru

Film już w pierwszych scenach podsuwa metaforę nowotworu i stanowi ona dobry punkt wyjścia – wszystko, co znalazło się wewnątrz Shimmer, zaczyna się zmieniać. Jednak nie spodziewajcie się tu klimatu wycieczki po Czarnobylu; Anihilacja proponuje bardziej podstępną wizję.

Przed bohaterkami rozciąga się właśnie jedna z najbardziej makabrycznych scen filmu – ale jej celem nie jest wywoływanie obrzydzenia; bardziej fascynacji.

Gdy chcemy pokazać coś, co przestaje być znajome, pierwszym odruchem jest przedstawić to jako brzydkie, szpetne, odrzucające; odpalić przycisk „gore” i wcisnąć gaz do dechy, wyciągając z zakamarków wyobraźni wszelkie oślizgłe i drgające kawałki, które mamy w środku. Widzieliśmy to często w filmach, jeszcze częściej w grach – wszystkie te bezwłose lub bezskóre straszydła ze S.T.A.L.K.E.R.-a, Fallouta czy Silent Hill, napęczniałe, zębate, ze zbyt wieloma kończynami lub bez kończyn w ogóle. To działa – nasz mózg, rejestrując oślizgłość i zębatość, widzi chorobę i zaciska nasz palec na spuście, zanim my sami zdążymy pomyśleć o strzale. Ale tutaj nie ma do czego strzelać.

Zamiast tego Anihilacja podsuwa obrazy, które jednocześnie są ładne i włażą pod skórę, niepokoją i drażnią. Im dalej w głąb sfery (anomalii? istoty?) się zapuszczamy, tym dalej przesuwa się znaczenie słowa „mutacja”. Pod działaniem Shimmer wszystko rozpada się i miesza; najpierw znikają granice między tym, co roślinne, zwierzęce czy ludzkie, później nawet takie pojęcia jak „żywe”, „martwe” i „nieożywione” przestają cokolwiek znaczyć. Jest to wizja niesamowicie efektowna, piękna i wysmakowana, a jednocześnie głęboko obrzydliwa, gdy przypomnimy sobie, że nasze bohaterki nie są tu na prawach gości i ta sama siła, która przemieliła razem roślinno-zwierzęce DNA i udrapowała człowieka na ścianie niczym najpiękniejszy grzyb, cicho i mozolnie wgryza się w ich własne komórki. Nie możesz wycelować do raka z karabinu. Możesz tylko być pewien, że zostaną po tobie cholernie intrygujące wizualnie zwłoki... albo i nie, bo śmierć też jest tu poprzedzona słowem „chyba”.

O losach Kayne’a dowiadujemy się, niczym w grach, z pozostałych po nim dzienników wideo.

A gdyby tak się zabić?

No i wreszcie zostaje samo Shimmer – a raczej to, co je wywołało. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, Anihilacja opowiada spójną historię, choć wymaga uwagi, bo zamiast gotowych wyjaśnień rozrzuca nam okruszki – obrazy, kawałki dialogów, piosenkę. Wystarczająco, by dopowiedzieć sobie, jaki będzie koniec świata, choć jest to odpowiedź wybitnie niekomfortowa.

Dawno nie widziałam filmu podobnego do Anihilacji – opartego na tak prostej i tak efektownej koncepcji, tak dobrze wyważonego, interesującego wizualnie. I niepokojącego. Głównie niepokojącego. To, wbrew pozorom, nastraja optymistycznie – cieszy fakt, że na Netfliksie znalazło się miejsce dla świeżych, ambitnych obrazów SF. Wygląda na to, że nastały dla fanów kina dobre czasy.