Cyberpsychoza – czy od wszczepek naprawdę będzie można zwariować?

Jedną z bardzo istotnych mechanik budujących świat Cyberpunka 2020 jest tak zwana cyberpsychoza, choroba psychiczna powodowana przez nadmiar cyborgizacji w organizmie. Każda z postaci w świecie gry ma przypisaną określoną wartość człowieczeństwa, mającą reprezentować to, jak daleko jest jeszcze od granicy, której nie powinna przekraczać. Wraz z instalowaniem kolejnych wszczepów cyberpunk coraz bardziej stacza się w otchłań obłędu, aż w końcu dochodzi do całkowitego braku kontaktu z rzeczywistością – osoba taka czuje się już bardziej maszyną niż istotą biologiczną, zaś utratę swojego dziedzictwa kompensuje nadmierną agresją w stosunku do ludzi.

Osobnicy tacy są w świecie gry skrajnie niebezpieczni ze względu na samą etiologię choroby – rozwija się ona przecież w związku z kompulsywnym ulepszaniem własnego ciała i instalowaniem, często bojowych, wszczepów. Mamy więc agresywną, uzbrojoną po zęby w najnowszą technologię jednostkę, która bynajmniej nie żywi pozytywnych uczuć do reszty ludzkości. Nie należy się więc dziwić, że w Night City funkcjonują specjalne oddziały o nazwie Psychosquad, wyspecjalizowane w tropieniu i unieszkodliwianiu chorych na cyberpsychozę.

Pierwszy trailer Cyberpunka 2077 z całą pewnością pokazywał działanie Psychosquadu.

Jeśli delikwenta uda się złapać żywego, przechodzi on skomplikowaną „terapię”, będącą de facto rozłożeniem jego umysłu na części i poskładaniem go od nowa, oczywiście – jak przystało na Cyberpunka 2020 – w skrajnie nieprzyjemny sposób. Cała procedura wiąże się też z dezaktywacją wszystkich wszczepów, co dla osoby uzależnionej od modyfikacji ciała często jest dodatkową traumą. (Pamiętacie Case’a z Neuromancera? Jego osobistym dramatem w powieści jest fakt, że wbrew jego woli usunięto mu możliwość korzystania z wszczepów pozwalających na wejście do sieci).

Tak to wygląda w świecie gry. Ale czy przedstawiona sytuacja ma jakiekolwiek odzwierciedlenie w rzeczywistości? Czy to tylko budowanie klimatu, czy jednak jest w tym coś więcej? Czy w prawdziwym świecie od zbyt dużej ilości modyfikacji ciała można – stawiając sprawę wprost – oszaleć?

Skąd biorą się choroby psychiczne?

Żeby odpowiedzieć na pytanie, czy model powstawania fikcyjnych zaburzeń psychicznych ma rację bytu, należy najpierw zastanowić się nad tym, skąd biorą się prawdziwe choroby. Jest to – jak to zwykle w medycynie bywa – sprawa dość skomplikowana i nie do końca poznana. Większość chorób rozwija się na długo przed pojawieniem się wyraźnych symptomów. Schizofrenia na przykład obecnie uznawana jest za zaburzenie związane z nieprawidłowym kształtowaniem się struktur nerwowych, a to zachodzi już w życiu płodowym. Przy aktualnym stanie wiedzy nie ma więc możliwości stwierdzenia, które ze zmian w mózgu dwudziestopięcioletniego chorego są pierwotne, a które stanowią konsekwencją powolnego rozwoju choroby. Z naszym rozumieniem działania mózgu jako całości jesteśmy mniej więcej tam, gdzie była chirurgia przed wynalezieniem znieczulenia.

Mimo że może się z tego wyłaniać obraz psychiatrów błądzących jako te ślepe dzieci we mgle w dynamicznie generowanym lesie, to i tak o rozwoju i pochodzeniu chorób psychicznych wiemy więcej niż pojedynczy człowiek jest w stanie nauczyć się przez całe życie – co tylko pokazuje, jak złożone jest to zjawisko. Wiemy na przykład, jak mniej więcej działają choroby psychiczne od strony biochemicznej.

Komórki nerwowe komunikują się ze sobą za pośrednictwem synaps, czyli skomplikowanych połączeń pomiędzy ich wypustkami. Synapsy z grubsza dzieli się na elektryczne – te, w których przekazanie sygnału polega na prostym „przeskoczeniu” ładunku elektrycznego, i chemiczne – czyli takie, w których mediatorem są pewne określone substancje chemiczne.

Schemat synapsy chemicznej.

Substancje te, zwane neuroprzekaźnikami, odpowiedzialne są za pobudzanie bądź hamowanie innych komórek. Pobudzanie określonych obszarów w mózgu z kolei powoduje na przykład konkretne emocje czy doświadczenia. Jest więc korzystne w określonych granicach. Jeśli jednak okazuje się zbyt wysokie, natężenie przeżyć staje się zbyt duże czy wręcz niemożliwe do zniesienia – taką sytuację mamy na przykład w manii. Z kolei jeśli stymulacja jest niewystarczająca lub niweczy ją hamowanie, może dojść do zjawiska zgoła przeciwnego, czyli depresji.

Oczywiście to maksymalnie uproszczona sytuacja i nie chciałbym, żeby ktoś na podstawie tego krótkiego wprowadzenia szedł zdawać egzamin z neurobiologii na studiach czy nawet pisać kartkówkę w podstawówce. Kluczem jest jednak zrozumienie, że – w największym skrócie – choroby psychiczne zwykle wynikają z zaburzenia równowagi biochemicznej w mózgu. Pewne jego obszary są stymulowane za mocno, inne zaś – za słabo.

W rozwoju psychoz, a właśnie do tej kategorii chorób zdaje się zaliczać cyberpsychoza, szczególnie istotnymi substancjami są: dopamina i serotonina, zaś strukturami: układ limbiczny, sensoryczny filtr wzgórzowy oraz szlaki nerwowe łączące układ limbiczny z korą mózgową. Z astronomicznie dużą dozą niedopowiedzeń stwierdzić można, że układ limbiczny niejako „wytwarza” emocje i steruje motywacją, a sensoryczny filtr wzgórzowy decyduje o tym, które z doznań są prawdziwe (blokuje dostęp do świadomości tych, które znaleźć się tam nie powinny – w ujęciu psychoanalitycznym halucynacje to nic innego jak takie właśnie niemile widziane w świadomym przeżywaniu wyobrażenia). Jeśli zaburzone jest działanie tych układów, doznań jest albo zbyt wiele i są one nieadekwatne do rzeczywistości (urojenia, halucynacje, natłok myśli), albo jest ich za mało (zubożenie przeżywanych emocji, poczucie „pustki w głowie”).