SHOOTERY, czyli co wy wiecie o zabijaniu!? Historia gatunku

Shoot (ang.) - wystrzelić (gun); zastrzelić (kill)

Shooter (ang.) - strzelec, także strzelanina, jako gatunek gry komputerowej.

Tekst ten w całości poświecony będzie historii gatunku gier komputerowych, jakim stały się wszelkiego rodzaju strzelaniny. Na początku chciałbym zaznaczyć, że będzie to raczej podróż sentymentalna z domieszką wspomnień, gdyż ja, w czasach, kiedy powstawały pierwsze strzelaniny FPP rozpoczynałem także swoją przygodę z PC-tem. Co to były za czasy! Pewnie wielu z Was jeszcze je pamięta, ale są też i tacy, dla których pradawne czasy to Windows 98 i zainstalowany pod nim Unreal Tournament.

Początek lat 90-tych. Komputery osobiste to maszyny o mocy, którą dzisiaj dysponują niektóre kalkulatory. Malutkie twarde dyski, o pojemności liczonej w megabajtach, karty graficzne wyświetlające taką grafikę, że lepiej nie mówić, no i dźwięki wydobywające się najczęściej z głośnika systemowego. Tak, dobrze myślicie, tego zamontowanego na stałe w obudowie komputera. Prawdziwe karty dźwiękowe dopiero nieśmiało zaczynają się pojawiać. Na takim sprzęcie niepodzielnie panuje system DOS (któryś tam z rzędu) i Norton Commander do zarządzania plikami. Gdzie Windows? Był już wtedy, ale raczej jako ciekawostka i nakładka graficzna na DOS-a, niż jako system operacyjny. Pamiętacie instalowanie gier na takim sprzęcie? To dopiero była zabawa.

W takich właśnie radosnych czasach zaczynają się przełomowe chwile dla powstających później masowo strzelanin. Musicie wiedzieć, że te cudowne, wypieszczone gry, które zachwycają nas wspaniałymi efektami graficznymi i dźwiękowymi, tak naprawdę są tylko przebudowanymi i udoskonalonymi, dzięki możliwościom dzisiejszych komputerów, następcami swoich starych i może dzisiaj trochę śmiesznie wyglądających przodków, jak: Wolfenstein, Doom (wygląd gier był tak mocno kojarzony z tym tytułem, że zostało wynalezione określenie gry doomopodobne), czy Duke Nukem. Jednak to właśnie od tych gier wszystko się zaczęło. Co ciekawe są one wciąż żywe i wielu ludzi do nich wraca. Właśnie tym prekursorskim programom chciałbym poświęcić ten tekst.

Gdzieś w odległych latach 80-tych powstała gra Wolfenstein 3D. Były to jeszcze te wspaniałe czasy, kiedy nie wszystkie firmy marzyły o wielkich zyskach i „wypuszczały” gry za darmo, jako programy shareware. Tak właśnie postąpił doskonale Wam znany, idSoftware. Łezka się kręci w oku na wspomnienie tych czasów, no, ale cóż ludzie się zmieniają. Poza tym muszą z czegoś żyć, a jak wiadomo stworzenie popularnej gry z reguły przynosi bardzo wymierne korzyści. Wracajmy jednak do tematu. Gra była tak potężna, że mieściła się na jednej dyskietce. Tak, ale wtedy to była norma. Wynikało to z kilku czynników, a między innymi z tego, że programiści postępowali o wiele oszczędniej z kodem do gier. Przy obecnych możliwościach sprzętu mają ten problem z głowy, więc mogą poszaleć, ale jak wiecie to nie zawsze wychodzi na zdrowie pisanym przez nich grom.

Główny bohater gry znajduje się w paszczy lwa, czyli w podziemnych bunkrach Hitlerowców. Jego podstawowe uzbrojenie to pistolet i nóż. Dopiero w trakcie rozgrywki może zdobyć karabin maszynowy. Zadanie polega na wydostaniu się z lochów przy jednoczesnym wykończeniu jak największej ilości niemieckich żołnierzy i towarzyszących im czasami wielkich i niebezpiecznych owczarków. Przemierzając komnaty wrogiego bunkra możemy odnaleźć sporą ilość drogocennych przedmiotów, dodatkowej energii, amunicji, no i jeśli dobrze poszukamy tajnych, doskonale zamaskowanych skrytek. Na naszej drodze bez przerwy stają zastępy nowych żołnierzy. W miarę posuwania się w rozgrywce będą oni lepiej wyszkoleni i uzbrojeni, a tym samym trudniejsi do zlikwidowania. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że bunkier to prawdziwy labirynt, więc trzeba się pilnować, aby nie zgubić drogi. Na szczęście na początku gry mamy możliwość wyboru stopnia trudności.

W chwili, gdy Doom święcił największe triumfy i przeżywał chwile swej świetności, jeszcze jedna firma (Apogee) postanowiła wydać grę shareware o zbliżonej tematyce. Powstał w ten sposób Rise of the Triad. Jednak gra nie przebiła się na rynku, gdyż swym wyglądem przypominała Wolfsteina, a jego czasy dawno minęły.

W ten oto sposób wkraczamy w lata 90-te. Wraz z ich nadejściem pojawia się też nowa seria gier, która stała się poważną konkurencją dla Dooma i przy okazji wprowadziła do gatunku wiele nowinek i rozwiązań, z których twórcy strzelanin korzystają do dziś. Gry, o których mowa to oczywiście Duke Nukem.

Główny bohater tej gry, wspomniany już Duke Nukem, to jedna z najbardziej charakterystycznych męskich postaci w świecie gier komputerowych. Jak nietrudno się domyślić jego zadaniem było ratowanie świata przed totalną zagładą. Mówiąc krótko ostatnia deska ratunku. Prawdziwą sławę przyniosła mu gra Duke Nukem 3D i seria gier na różnego rodzaju konsole. Jednak zanim pojawiły się te gry były też wcześniejsze części, od których wszystko się zaczęło.

Duke Nukem 1 powstał w 1991 roku. Stworzyła go firma Apogee, która obecnie jest częścią składową 3DRealms. Jest to klasyka gatunku i w wielu wypadkach prekursorski program. Nie można go w żadnym razie porównywać do współczesnych superprodukcji, które potrafią wycisnąć wszystkie soki z kart GeForce. Duke Nukem działał w rozdzielczości 320 na 200 pikseli, a jego oprawa muzyczna była praktycznie żadna, jeśli nie liczyć popiskującego głośniczka systemowego. Jednak nie sam wygląd decyduje o tym, że gra podoba się ludziom. Sami pewnie nie raz się o tym przekonaliście, że bardzo ważny jest pomysł i grywalność. Wtedy bardzo istotnym elementem były też nowe i nigdzie indziej nie spotykane rozwiązania.

Co prawda gra wyświetla obraz w 16-stu kolorach, ale po krótkim czasie z łatwością daje się zauważyć, że wszystko dzieje się bardzo płynnie i szybko. Zaskakujące jest także to, że grafika jest bardzo dokładna. W Duke Nukem 1 po raz pierwszy zastosowano dwuwarstwowe, paralaktyczne, obracające się o 360 stopni plany. Dzięki temu uzyskano efekt, jakiego nikt wcześniej nie widział. Tło poruszało się z mniejszą prędkością niż postać. Engine pozwalał na wiele ciekawych rzeczy jak np.: bariery laserowe wyłączające się po włożeniu, do slotu obok, klucza w odpowiednim kolorze i kamery, które pilnowały naszych poczynań. Dzięki specjalnym rękawicom można było złapać się taśmociągu biegnącego pod sufitem i w ten sprytny sposób przebyć niebezpieczny odcinek drogi. Pojawiły się rakiety odpalane ręcznie, a także teleporty. Dodano jeszcze kilka innych bardzo miłych dla oka efektów, jak chociażby rozpadające się na kawałki zestrzelone helikoptery. Teraz proszę chylić czapki, bo to właśnie w tej grze po raz pierwszy pojawiły się lustrzane powierzchnie. Starano się także ulepszyć dźwięk, ale tak naprawdę sztuka ta udała się dopiero w kolejnych częściach gry. A jako ciekawostkę powiem, że gra została stworzona przez zespół składający się z pięciu ludzi: jednego programisty, trzech grafików i producenta. No, a teraz spójrzcie, jakie wymagania dla komputerów stawiała gra. Komputer XT (286 lub wyższy rekomendowany), 520k pamięci konwencjonalnej, 3.6 Mb miejsca na dysku, karta EGA.

Już dwa lata później, bo w 1993 roku, odbyła się premiera Duke Nukem 2. W grze zmieniło się prawie wszystko. Przede wszystkim powiększono zespół pracujący nad grą, co pozwoliło na podniesienie jej poziomu i wprowadzenie szeregu zmian. Grze dano całkowicie nową fabułę, a graczom masę nowych wrażeń i niezapomnianych przeżyć. Rewolucyjne zmiany dokonały się w wyglądzie gry, zarówno w grafice, animacjach jak i dźwięku. Grafikę poziomów wykonano w bardzo ładny sposób, dodano animacje, a wszystko znakomicie zgrano z muzyką i efektami dźwiękowymi (w tej grze wykorzystywany jest już Sound Blaster). Dzięki temu przygody Duka są jeszcze bardziej ciekawe i wciągające.

Animacje robiono w bardzo prosty sposób. Używano do tego tak zwanego sposobu kartkowego. Na pewno go znacie. Na pierwszej karteczce rysujemy postać, na następnej podnosi ona lekko nogę, na następnej bardziej i tak dalej. Później powstały w ten sposób plik szybko przekartkowujemy, co stwarza złudzenie, że postać faktycznie się porusza. W tamtych czasach nie było to nic dziwnego, a muszę przyznać, że grafika wygląda bardzo dobrze. Zrezygnowano z niektórych broni, a w zamian za to dodano siły podstawowemu pistoletowi bohatera i wprowadzono pojazd, którym mógł się poruszać po poziomach. Pojawia się też interaktywność, wtedy zupełna nowość. Poziomy dzięki temu nie były „martwe”, bo przeciwnik mógł zaskoczyć nas atakiem zza węgła, lub z ciemnego korytarza. Jak widać gra była naprawdę niezła.

Co mogło być lepsze od Duke Nukem 2? Tego zadania mogła dokonać tylko następna część gry, która ukazała się w 1996 roku, a nazwano ją Duke Nukem 3D. Ta gra była już całkowitym hitem i niepodzielnie królowała na rynku. Jest bardzo wiele czynników, które o tym zadecydowały. Przede wszystkim nastrój panujący w grze. Tu nie ma mowy o żadnym grzecznym chłopczyku z pistoletem w ręku. Do trzeciej części gry wprowadzono dużą dawkę przemocy, podtekstów erotycznych i tak zwanej politycznej niepoprawności. Oprócz tego użyto bardzo niewybrednego języka. Wiele lokacji przypomina meliny, w kinach i telewizorach widzimy filmy erotyczne, a wszędzie pełno barów ze striptizem. Takie podejście do tematu sprawiło, że gra odniosła wielki sukces, ale budziła też kontrowersje, np.: w Brazylii wprowadzono całkowity zakaz sprzedaży tego programu.

Następna rzecz to grafika. O tutaj to było się czym pochwalić. Przygotowano nowy, a właściwie ulepszono engine gry. Podobnie jak w Doomie, oparty jest na sektorach. Nie jest technicznie tak doskonały jak engine Quake’a, czy Unreala, ale pozwalał na kreowanie dość realnych światów i dodanie jeszcze kilku bajerów. Nazywa się enginem sektorowym i jak już wyżej wspominałem nie jest w pełni trójwymiarowy, bo taki jest typ portalowy, używany właśnie w Quaku, a także w Descencie. Engine portalowy, jaki zastosowano w Duke Nukem 3D nazywa się Build. Potrafi wyświetlać grafikę w maksymalnie 256 kolorach, co w dzisiejszych czasach może lekko śmieszyć, ale zapewniam, że wtedy stworzona w ten sposób grafika powalała na kolana. Zaimplementowano bardzo dobrą obsługę sprite'ów. Polegało to na tym, że oprócz sprite’ów obracających się, można było używać zupełnie płaskich, które znakomicie nadawały się do tworzenia takich obiektów jak np.: kratki wentylacyjne, wiatraki, szyby, kontakty i przyciski na ścianach. Nowy engine pozwolił na obsługę trzypoziomowej przezroczystości oraz zmiany natężenia i koloru, a również nagłego mrugania, przygasania i rozjarzania światła. Oczywiście nie zapomniano o efektach specjalnych jak na przykład falowanie wody, teleportery i itp. Wreszcie pojawiły się różnego rodzaju drzwi: na zawiasach, wahadłowe, rozsuwane, podnoszone, obniżane, wagony metra i bardzo efektowne wybuchy oraz zawalające się budynki. A jaki piękny dźwięk potrafił generować. Skończyła się wtedy era popiskującego paskudnie głośniczka systemowego, a zaczęła pojawiać cała plejada kart dźwiękowych, z których Duke Nukem potrafił wydobyć całkiem sporo. Praktycznie każdemu zdarzeniu towarzyszy dźwięk. Oprócz otwierania drzwi lub jazdy windą, są też statyczne źródła dźwięku jak np.: wiatr na dachach lub ruch uliczny za oknem, a nawet zniekształcenia, jak np.: echo w tunelach. A co najciekawsze nasz bohater potrafi mówić i często wyraża swe opinie. Oczywiście niezbyt dyplomatycznym językiem ("Eat shit and die!" albo "Your face, your ass, what's the difference?") Gorzej niestety jest już z muzyką. Mimo iż jest świetna na CD Atomic Edition, to w podstawowej wersji gry jest to tylko midi. Brzmi ono, co prawda dobrze na karcie z General MIDI (np. SoundBlaster Live! - po zainstalowaniu patcha), ale już na zwykłej karcie jest fatalnie.

Nie można nie wspomnieć o niesamowitej interaktywności gry. To był totalny przełom w tej dziedzinie. W tej grze zapoczątkowano tworzenie interaktywnych lokacji. Daje się rozwalić praktycznie każdy element otoczenia. Drzewa, hydranty, okna, słoiki, znaki, pisuary a nawet automaty z coca colą. Jednak interaktywność nie kończy się na demolowaniu otoczenia. W Duke Nukem 3D można otwierać drzwi, włączać i gasić światło, strzały pozostawiają ślady na ścianach. Ale to nie wszystko. Można włączyć projektor w kinie, pograć na automatach, dać striptizerce kilka dolców, zagrać w bilard i oglądać różne lokacje przez system kamer, a także zaśpiewać do mikrofonu w barze karaoke, odpalać rakiety, podnosić słuchawki telefonu, słuchać radia, jeździć metrem i pociągami w kosmosie, chodzić w szybach wentylacyjnych, dostawszy się do nich uprzednio rozwalając wiatrak lub klapę.

Skoro mówimy o rozwałce należy wspomnieć o narzędziach niezbędnych w takich momentach. Bronie to niewątpliwie jeden z większych atutów, gdyż nigdy przedtem nie było gry, w której można było dysponować takim arsenałem. Jest ich dużo, bo aż 10 (11 w Atomic Edition). Zaczynając od ciężkiego wojskowego buta, którym można zdrowo dokopać, przez UZI, potężne RPG, pułapkowe tripbomby, a na zamrażaczu i pomniejszaczu kończąc. Szczególnie osobliwymi broniami są powiększacz, pomniejszacz i zamrażacz. Powiększacz, po kilku trafieniach w potworka, powoduje, że ten zaczyna rosnąć i wybucha. Pomniejszacz z kolei zmniejsza potworka. Można wtedy podejść do takiego delikwenta i najzwyczajniej w świecie rozdeptać go. Zamrażacz, jak sama nazwa wskazuje, emituje strzały, które po bezpośrednim trafieniu wroga powodują jego zamrożenie. Przeciwnik po kopnięciu rozsypie się w drobny mak. Inne bronie są także niczego sobie. Tripbomb to bomba-pułapka przyczepiana do ściany. Jest uruchamiana po wejściu w laserową wiązkę czujnika. Nic jej nie umknie. Jest jeszcze devastator. Z taką bronią w garści graczowi nic nie grozi. Działa w ten sposób, że z ogromną prędkością wyrzuca mini rakiety stingray, które naprowadzają się na cel i załatwiają sprawę w kilka sekund.

Gra zawsze była chwalona za wielką dynamikę, a także za urozmaicone i doskonale wykonane poziomy. Rzeczywiście akcja jest bardzo wartka i nie ma chwili odpoczynku, poziomy są zróżnicowane, dopracowane i ciekawe, a świat w Duke Nukem 3D jest niesamowicie interaktywny. Dzięki temu oprócz dojścia do końca planszy, mamy możliwość trochę się pobawić, ale o tym już wspominałem, więc nie będę się powtarzał. W czasie rozgrywki odwiedzamy całkowicie różne miejsca: Los Angeles przyszłości, więzienia Death Row, zatopioną fabrykę, zakład gromadzenia materiałów promieniotwórczych „The Abbyss” i wnętrze wulkanu, w którym ukryte jest ufo. Walczymy na statkach obcych i na Ziemi. Zajrzymy do wielu banków i zatopionego miasta, pojeździmy metrem i zabawimy się w barach go-go. Na końcu spotkamy się z bossem obcych na ogromnym stadionie do rugby. Jednak okaże się, że to nie koniec przygody i będziemy mogli zwiedzić IMP z filmu Mission Impossible, wesołe miasteczko i rozmaite inne lokacje. Na samym końcu walczymy z królową obcych. Lokacji jest tyle, że starcza ich na grę, przez conajmiej 120 godzin. Dodajmy do tego jeszcze, że w niektórych planszach trzeba rozwiązać różne zagadki, umieć kojarzyć fakty (np. dwa takie same plakaty mogą nam wskazać drogę w jednej z plansz) i być spostrzegawczym. Nieraz przejście jest niesamowicie trudne do znalezienia. W każdej planszy jest, co najmniej jeden sekret, w którym znajdziemy rozmaite rzeczy, a czasem nawet przejście do sekretnego poziomu (w każdym epizodzie jest, co najmniej jeden, choć zdarzają się także i po dwa)

Niewątpliwym atutem Duke Nukem 3D był tryb multiplayer. Teraz to nie jest żadna wielka sprawa, ale jeszcze kilka lat temu, zabawa tego typu była na etapie rozwoju. W grze występują dwa tryby multiplayer: popularny od czasów Dooma - deathmatch oraz tryb cooperative. W pierwszym z nich dwóch lub więcej przeciwników ma za zadanie zbierać coraz lepsze bronie, amunicję do nich i wykańczać rywali. W zależności od trybu możemy grać do ustalonej ilości fragów, czyli śmierci wszystkich przeciwników przez nas przeprowadzonych, przy czym po zabiciu przeciwnik pojawia się znowu gdzieś na planszy albo gramy dopóki na planszy nie zostanie przy życiu tylko jeden gracz. W trybie cooperative kilku graczy startuje na ogół w tym samym miejscu planszy i mają sobie pomagać, a celem gry jest przechodzenie kolejnych plansz. Cooperative można porównać do zwykłego trybu singleplayer z tym, że w rozgrywce uczestniczy więcej niż jeden gracz.

O ile w trybie cooperative mamy możliwość gry tylko na planszach singleplayer, które pozwalają na cooperative, o tyle w trybie deathmatch rozgrywka toczy się zarówno na planszach singleplayer jak i na specjalnych planszach przygotowanych specjalnie pod tego rodzaju gry. Wiele miejsc i broni pojawia się na niektórych planszach dopiero w trybie multiplayer. Duke Nukem 3D ma zestaw standardowych plansz singleplayer, jak i plansz do gry w multiplayerze. Jednak w Internecie znajdziecie całe mnóstwo dodatkowych map, więc na pewno starczy ich na wiele dni zabawy.

Gra była tak popularna, że wytworzyła się wokół niej subkultura, a co za tym idzie powstało wiele firm produkujących gadżety, czyli koszulki, plakaty, kubki, itp. Powstało mnóstwo konwersji na inne platformy w tym na konsole.

Popularność Duka była tak wielka, że pojawiły się pogłoski o powstaniu filmu opartego na jego fabule. W główną rolę miał się wcielić sam Arnold Schwarzenneger, więc zapowiadało się ciekawie. Niestety skończyło się na pogłoskach, bo jak na razie filmu nie ma.

Bardzo długo, bo aż do czasu, kiedy idSoftware przebudził się i wydał Quake, Duke Nukem niepodzielnie panował na rynku gier komputerowych i powszechnie uważano go za najlepszego shootera wszechczasów. Zresztą całkowicie zasłużenie, bo niewiele gier wywołało taką rewolucję, wprowadzając nowe rozwiązania i ustalając na wiele następnych lat kierunek rozwoju gatunku.

Dopiero pod koniec lat 90-tych rozpoczął się prawdziwy wysyp gier FPS. Nic dziwnego, bo na świecie jest bardzo wielu ludzi lubiących w nie grać. Niemal każda firma produkująca gry komputerowe ma w swej ofercie przynajmniej jeden tytuł z tego gatunku. Patrząc tylko na te bardziej znane produkcje, można wymienić: Activision i wspaniały, doskonale wszystkim znany Sin (1998). Swego czasu, a chyba i teraz też, zachwyca fabułą, grafiką i interaktywnymi planszami; Monolith Inc. Blood 1 i 2 (1998). Gry o mrocznej i momentami dziwnej fabule, z dużą domieszką krwi i „demolki”. Jeśli chodzi o mnie to gra kojarzy mi się z filmami „Shadow” i „Desperado”; Interplay wydał grę King Pin: Life of crime (1999) tutaj oczyszczamy miasto z różnej maści „typków spod ciemnej gwiazdy”; nawet LucasArts nie omieszkał skorzystać z okazji i wykorzystując fabułę Gwiezdnej Sagi, wydał serię trzech gier o wspólnym tytule Dark Forces.