Seria Grand Theft Auto - seria gier
Seria gier akcji z otwartym światem, uznawana za jedną z najbardziej dochodowych i jednocześnie kontrowersyjnych w dziejach branży. Za ojców cyklu Grand Theft Auto uznaje się Davida Jonesa i Mike’a Dailly’ego oraz ekipę studia DMA Design. Właścicielem praw wydawniczych do marki jest koncern Take-Two Interactive, a jej rozwojem zajmuje się firma Rockstar Games.
Poszczególne gry z cyklu GTA nie są ze sobą bezpośrednio powiązane. Akcja każdej z nich toczy się w różnych okresach (m.in. lata 80. i 90. ubiegłego wieku oraz pierwsza i druga dekada XXI wieku), w rozmaitych fikcyjnych miastach wzorowanych na amerykańskich metropoliach (np. Liberty City przypomina Nowy Jork, a Vice City podobne jest do Miami). Wspólny mianownik stanowi gangsterska tematyka. We wszystkich częściach serii wcielamy się w postacie, które działając z różnych pobudek, pną się po szczeblach kariery przestępczego półświatka. Ich przeciwnikami są zaś z reguły czarne charaktery, z którymi muszą wyrównać rachunki. Ponadto produkcje spod szyldu GTA to satyry piętnujące wszechobecny konsumpcjonizm i stanowiące krytykę stereotypowej „amerykańskości”.
Gry z serii Grand Theft Auto łączą elementy sandboksów (po otwartych światach każdej z nich poruszamy się na piechotę oraz przy pomocy rozmaitych pojazdów i maszyn), gier akcji i RPG. Pierwsze dwie odsłony i dodatki do nich prezentują wydarzenia z perspektywy top-down, jednak w kolejnych częściach akcję oglądamy zza pleców bohatera (TPP). Ponadto od trzeciej odsłony cyklu w każdej z nich mamy do czynienia ze spójną fabułą i uzasadnioną motywacją działań bohatera. Warto również wspomnieć, że specjalnie na potrzeby GTA III nagrano kilka godzin audycji radiowych, których gracz miał okazję odsłuchać podczas jazdy samochodem; dodatek ten stał się charakterystyczną cechą każdego późniejszego GTA. W Grand Theft Auto: San Andreas wprowadzono sporo unikalnych zmian, jak współczynnik głodu bohatera i możliwość wpływania na masę oraz wygląd jego ciała, planowanie i przeprowadzanie włamań do wybranych mieszkań czy pływanie. Szereg nowości przyniosło również Grand Theft Auto V. Sztandarowe to wprowadzenie do gry trzech głównych postaci, w które wcielamy się naprzemiennie, a także bardzo rozbudowany tryb multiplayer, nazwany Grand Theft Auto Online. Ten ostatni z czasem stał się niejako osobną pozycją, rozwijaną jako gra-usługa.
Pierwsze Grand Theft Auto zostało wydane w 1997 roku. Gracz, wcielając się w gangstera, wykonywał w nim misje na zlecenie mafii, polegające początkowo na kradzieży samochodów, a następnie na braniu udziału w napadach na banki czy płatnych morderstwach. W kwietniu 1999 roku zadebiutował oficjalny dodatek do tej produkcji, zatytułowany Grand Theft Auto: London 1969, a w maju pojawiło się jeszcze niewielkie darmowe rozszerzenie, czyli Grand Theft Auto: London 1961. We wrześniu DMA Design zostało przejęte przez Rockstar Games, a jego nazwa zmieniona na Rockstar North. Niedługo później, bo już pod koniec października, wydano GTA 2, w którym ponownie wcielaliśmy się w gangstera wspinającego się po drabinie przestępczego półświatka. W 2001 na rynek trafiło Grand Theft Auto III, dające graczowi kontrolę nad wiecznie milczącym amerykańskim przestępcą Claudem Speedem. Przez pół roku gra była tytułem ekskluzywnym dla konsoli PlayStation 2, jednak później ukazała się też na PC, a z czasem i na Xboksie. W 2002 roku na PS2 zadebiutowało Grand Theft Auto: Vice City, osadzone w latach osiemdziesiątych XX wieku; wydania na PC i Xboksa pojawiły się rok później. W 2004 roku wydano Grand Theft Auto Advance, które jako jedyne z całej serii trafiło wyłącznie na przenośną konsolę Game Boy Advance. W tym samym roku na PS2 ukazała się kolejna główna część serii, czyli Grand Theft Auto: San Andreas, w której gracz wcielał się w Carla Johnsona, starającego się stanąć na czele mafii. Ze względu na swoją popularność, z czasem gra doczekała się wielu konwersji na różnorodne platformy – od komputerów osobistych, przez konsole, skończywszy na urządzeniach mobilnych. W październiku 2005 roku pojawiło się Grand Theft Auto: The Trilogy, stanowiące pakiet trzech gier: GTA III, GTA: Vice City i GTA: San Andreas. Poza tym zadebiutowało wówczas oraz Grand Theft Auto: Liberty City Stories, będące spin-offem GTA III, osadzonym na kilka lat przed wydarzeniami znanymi z tej produkcji. Listopad 2006 roku przyniósł graczom posiadającym PSP lub PS2 kolejną poboczną odsłonę serii; Grand Theft Auto: Vice City Stories opowiadało o wydarzeniach mających miejsce na dwa lata przed fabułą GTA: Vice City. W 2007 roku na PC pojawiło się Grand Theft Auto: Trilogy, stanowiące zestaw trzech pierwszych odsłon cyklu wraz z GTA: London 1969. Rok później ukazała się czwarta główna część serii, zatytułowana Grand Theft Auto IV, której głównym bohaterem był imigrant z Europy Wschodniej – Niko Bellic. W 2009 roku został wydany jeszcze jeden spin-off cyklu – Grand Theft Auto: Chinatown Wars. Pierwotnie zagościł on na konsoli Nintendo DS, ale kilka miesięcy później można było w niego zagrać również na PSP. W 2013 roku na PS3 i X360 pojawiło się długo oczekiwane Grand Theft Auto V. Gra pozwalała nam wcielić się w trzy postacie, pomiędzy którymi mogliśmy przełączać się w dowolnej chwili. Tytuł mógł się pochwalić dopracowaną kampanią fabularną, jednak prawdziwe triumfy święcił jego tryb multplayer, czyli Grand Theft Auto Online. W 2014 roku produkcja trafiła na konsole PlayStation 4 oraz Xbox One, w 2015 roku pojawiła się na PC, z kolei w 2022 roku zadebiutowała na PlayStation 5 oraz Xboksach Series X/S. W międzyczasie, bo w listopadzie 2021 roku, do sprzedaży trafiło Grand Theft Auto: The Trilogy – The Definitive Edition, czyli zestaw remasterów trzech części serii – GTA III, GTA: Vice City oraz GTA: San Andreas. Ze względu na liczne błędy i ogólne niedopracowanie, kompilacja doczekała się bardzo chłodnego przyjęcia.
Cykl Grand Theft Auto od początku wzbudzał kontrowersje. Już sam jego tytuł w slangu półświatka oznacza „utalentowanego złodzieja samochodów”. Dodatkowo wraz z premierą GTA III pojawiły się oskarżenia m.in. o epatowanie przemocą i erotyką. Mimo to (a może dzięki temu) seria Grand Theft Auto może szczyćić się rekordową sprzedażą. W maju 2021 roku firma Take-Two Interactive informowała o 345 milionach sprzedanych egzemplarzy wszystkich odsłon cyklu, z czego 145 milionów należało do Grand Theft Auto V.
