Przedyskutuj Artykuł Mona Lisa w Quake’u?

Pozwolę się z tobą nie zgodzić, gladius. Napisałeś:

IMO gry komputerowe sa produktem uzytkowym, towarem. Ich funkcje estetyczne, metaforyczne itp. maja konkretny, utylitarny cel: sprzedaz.

A przecież można powiedzieć, że - by użyć twoich słów - funkcje estetyczne "Czarodziejskiego fletu" Mozarta czy fresków z Kaplicy Sykstyńskiej również podporządkowane były jednemu celowi: sprzedaży! Michał Anioł i Wolfgang Amadeusz pracowali za pieniądze i na zamówienie. To nie jest zatem kryterium, wedle któremo można coś zaliczyć do kręgu dzieł sztuki lub zeń wyrzucić.

Odniosę się do głównych tez twojej wypowiedzi, gladiusie.

W przypadku gier uwazam, ze twórcy na pierwszym miejscu stawiaja sprzedaz i chec zrobienia dobrego (?) towaru, aby byc lepszymi od konkurencji. Nie ma swiadomosci ani nawet intencji tworzenia dziela sztuki. Gry sa zbyt ulotne i krótkotrwale, zeby uwazac je za dziela sztuki. Zachwycaja, jesli wogóle, przez krótki czas. Dzis na grafike np. z X-Winga patrzymy z politowaniem, a w swoim czasie uwazano ja za rewelacyjna. A Kaplica Sykstynska zachwyca tak samo równiez dzisiaj.

Po pierwsze, już w tekście z Hyde Parku pokazałem, że nie sądzę, iż powinno się coś uznawać za dzieło sztuki, bo taka jest intencja twórcy. Grafomani uważają się wszak za wielkich artystów. I na odwrót: nie sądzę, by rzeźbiarz, który stworzył Wenus z Willenbergu, uważał się za artystę. Albo - wracając do naszych czasów - nie sądzę, by rzemieślinik, który wytworzył pisuar, będący jednym z eksponatów podesłanych przez Marcela Duchampa pod nazwą "Fontanna" na wystawę Niezależnych Artystów w 1917 roku, uważał, iż tworzy dzieło sztuki. Mówiąc krótko, łatwo udowodnić, że nie trzeba mieć świadomości tworzenia dzieła sztuki, aby tworzyć dzieło sztuki.

Po drugie, ulotność czy krótkotrwałość materii lub gustów również nie może decydować o kwalifikacji danej rzeczy jako dzieła sztuki. Właśnie na ulotności i krótkotrwałości zasadzają się wszelkie artystyczne "przedstawienia", performances, happenings etc. Zresztą nawet "zwykła" realizacja sceniczna sztuki teatralnej nosi cechy ulotności i krótkotrwałości. Dalej: fakt, że pewna rzecz podoba się w danej chwili, a za jakiś czas przestaje się podobać, również nie może decydować o tym, że coś jest lub nie jest dziełem sztuki. Poezje Norwida nie podobały się ludziom za życia poety. Poezje Majakowskiego były wielbione przez współczesnych. Itd. Itp. Mogę również szczerze powiedzieć, że dla mnie bardzo stara gra The Legacy firmy Microprose bije na głowę niemalże wszystkie nowe produkcje.

W grach mniejsze znaczenie ma pierwiastek ludzki - bardzo wazne sa elementy techniczne, narzedzia do tworzenia. Do skomponowania utworu muzycznego wystarczy kartka papieru i cos do pisania - oczywiscie geniuszowi. Pierwiastek ludzki jest tu pierwszoplanowy.

Zupełnie się nie zgadzam, że w tworzeniu gier pierwiastek ludzki odgrywa drugoplanową rolę. Sam tworzę dodatki (misje) do gier i wydaje mi się, że noszą one moje piętno i są odróżnialne. Wystarczy zresztą przyjrzeć się różnym dodatkom do tej samej gry. Jedne są lepsze, inne - gorsze. A przecież wykorzystywany był do ich tworzenia ten sam sprzęt i oprogramowanie. Dlaczego się zatem różnią? Bo tworzone były przez innych ludzi. I jeszcze jedno: wszystko w grze komputerowej jest tworem człowieka (grafika, programisty, projektanta, scenarzysty itd.).

Jeszcze jedna cecha gier to zlozonosc - wymaga pracy wielu ludzi. Nie jest to oczywiscie argument przeciwko, ale kto jest twórca elementu artystycznego w grze? Grafik, koder, muzyk, czy betatester? W jakim stopniu? Czy wystarczy, ze jeden z nich bedzie mial intencje tworzenia dziela sztuki, realizowania sie przez nie, czy moze wszyscy?

Już pisałem, że intencje twórców nie mają większego znaczenia. Tego między innymi doyuczy tekst w Hyde Parku. O tym, czy dana rzecz jest dziełem sztuki, decyduje nie jej autor, lecz struktura samego dzieła i potencjalna aktywnośc odbiorcy. Nie ma też żadnego znaczenia to, ile osob pracuje przy tworzeniu gry komputerowej. Przecież obrazy znanych malarzy - np. Rubensa czy Matejki - tworzone były niejednokrotnie przez wiele osób (zazwyczaj uczniów) pod nadzorem Mistrza.

Wydaje mi się, brzeszczot, że prawda - jak zwykle - znajduje się gdzieś pośrodku. O wartości gry decydują odczucia gracza oraz (i tutaj jest pies pogrzebany) potencjał produktu.

Dokonajmy pewnych uogólnień. Przecież nietrudno sobie wyobrazić znakomitą grę - zajmującą, pełną kulturowych aluzji - która nie odniesie wielkiego sukcesu. Będzie potencjał, ale gracze nie poznają się na tym, co dobre. (Wydaje mi się, że w Polsce dobrym przykładem byłby Thief). Z drugiej strony, może pojawić się idiotyczna gra, w której gracze odnajdą jakimś dziwnym trafem wyjątkowe walory. Z pozoru brak potencjału, ale aktywnośc odbiorcy zrównoważy wszelkie braki. (Przykład znajdźcie sami, bo nie chciałbym nikogo urazić). Ale nawet jeśli większość graczy nie poświęci produktowi z potencjałem uwagi (lub poświęci uwagę produktowi bez potencjału), to wcale nie znaczy, że ten produkt nie jest (lub jest) dziełem sztuki. Decydujesz o tym prawdopodobnie TY w zaciszu domowego fotela. Skoro odnajdziesz w grze ukryty potencjał, który pozwoli ci na hiperorgazmiczne przeżycie metafizyczne, będziesz mógł bronić tejże gry jako dzieła sztuki. I sądzę, że spory powinny dotyczyć raczej tego, czym jest owo przeżycie i jak odróżnić przeżycie estetyczne od innych przeżyć.

Czy można dokonać wartościowania w obrębie gatunków gier komputerowych? Można. Ale nie będzie to miało aż tak dużego znaczenia. Dlaczego?

Niegdyś dokonywano np. w różnego rodzaju poetykach normatywnych (czyli mających obowiązywać wszystkich poetów) hierarchizacji gatunków poetyckich. Oczywiście, najwyżej ceniono epos. Nie widzę przeciwskazań, by dokonać jakiejś intersubiektywnej klasyfikacji, w obrębie której wyróżnimy bardziej i mniej wartościowe gatunki gier. Proponuję przy okzaji, by cRPR przyznać miejsce eposu. ;-) Ale istnienie tej klasyfikacji nie będzie miało nic wspólnego z odczuciami indywidualnego gracza. No bo jakże ma mnie zachwycać cRPG, skoro nie zachwyca? Mam się zachwycać określonym gatunkiem gier, bo profesor Pimkogracz twierdzi, że powinienem się zachwycać? Nie wiem, czy uda się komuś upupić gracza komputerowego. Takie klasyfikacje są zapewne potrzebne, by móc się swobodnie porozumiewać i wydawać przedwczesne sądy, ale w gruncie rzeczy prawdziwa klasyfikacja i prawdziwe wartościowanie dokonuje się w umyśle każdego z nas. Zapewniam cię, że klika linijek z Audena robi na mnie większe wrażenia niż cała pieśń z "Iliady". Zapewniam cię też, że jestem w stanie doznać bardziej hiperorgazmicznego przeżycia estetycznego przy graniu w "Midnight in Murkbell" (FPS) niż przy graniu w "Baldur's Gate" (cRPG). Ale w twoim przypadku może już być zupełnie inaczej. I bardzo dobrze! Niech żyje różnorodność.

Podsumowaując, opowiadam się za wartościowaniem (Arystoteles może twierdzić, że tragedia jest najlepsza do przeżycia katharsis, zaś Warren Spector może twierdzić, że Deus Ex ma najbardziej interaktywną fabułę pod słońcem), ale jestem przeciwny narzucaniu innym subiektywnych sądów (ktoś może odczuwać katharsis także podczas słuchania finału Don Giovanniego, a ktoś może uważać, że fabuła gry Deus Ex jest liniowa jak cholera). Innymi słowy: jakieś normatywne hierarchizacje w obrębie świata gier będa miały znaczenie jedynie jako wyraz opinii danej - mniej lub bardziej znamienitej - osoby. Na pewno czytałbym o nich z przyjemnością (co sądzi Randy Smith o Chrome?), ale nie wierzę, by miały większy wpływ na sposób, w jaki odbieram rzeczywistość wirtualną.

To jest trochę tak jak z akademickim problemem formy i treści. Technologie są narzędziem. Twórca za jego pomocą może stworzyć arcydzieło. Technologia nie jest już tak łatwa technicznie, jak dłuto czy pędzel, a zatem mniej dostępna dla potencjalnych artystów. Z drugiej strony znikają ograniczenia dzieła jak przy klasycznych formach. Gry komputerowe mogą być arcydziałami trwającymi wieki.

sYs|yavor, masz w pewnej mierze rację. Pamiętaj jednak, że istnieją dzieła literackie, które uważa się za dzieła sztuki, choć spełniają również funkcje - by użyć twojego określenia - "jarmarczne". (Na myśl przychodzą mi teraz np. opowiadania Conan Doyla). Uważam również, że skoro dziełem sztuki określić można Wojnę polsko-ruską pod flagą biało-czerwoną Masłowskiej, to można również użyć tego określenia w odniesieniu chociażby do niektórych niezależnych i znakomitych produkcji komputerowych, które dostarczają mi jednak pewnych przeżyć estetycznych w stopniu większym niż rzeczona książka. Pisałeś bowiem, że dzieło sztuki "zmusza do refleksji, pobudza do zastanowienia lub po prostu pozwala w zachwycie kontemplowac swe piekno". Otóż jestem w stanie kontemplować piękno niezwykłego Miasta z Midnight in Murkbell (dodatek do gry Thief) i wydaje mi się, że wirtualna przechadzka jego ulicami daje mi znacznie więcej (pod względem estetycznym lub nawet gdy idzie o rozbudzenie we mnie refleksji) niż np. oglądanie prac Warhola, które przecież zaliczane są do dzieł sztuki, albo wielu obrazów abstrakcjonistów. Nie nazwałbym architektury tego Miasta jedynie "komerchą". Co więcej: poziom warsztatowy (a nawet ideowy) niektórych tekstów z gier wcale nie odbiega od poziomu tekstów literatury "jarmarcznej". Tak się składa, że czasem w rolę scenarzysty gry komputerowej wciela się całkiem dobry pisarz "jarmarczny" (np. Anthony Huso).

Nie twierdzę bynajmniej (i napisałem to wyraźnie w tekście z Hyde Parku), że gry komputerowe są dziełami, które można traktować na równi z dziełami wybitnych poetów, malarzy, kompozytorów. Nie sądze jednak, by ktoś był w stanie udowodnić, że nie są dziełami sztuki w szerokim, współczesnym tego słowa rozumieniu. A zresztą: gdzie przebiega granica między prawdziwą sztuką i jarmarkiem? Potrafisz to określić?

Warto tutaj przytoczyć wypowiedź Nivellena z forum, którego adres znajduje się obok mojej ksywki:

W moim odczuciu, problem z kwalifikacją gier tkwi w samym sposobie ich przygotowywania. Każda jest robiona pod gracza ( jest taki kawałek starego dobrego AC/DC - "if you want a blood", tytuł najbardziej mi tu pasuje). Tak pod względem graficznym jak i fabularnym, ma spowodować satysfakcję z jej przejścia. Jestem ciekaw, kiedy ktoś pokusi się o przedstawienie nam (graczom) historii z morałem, na wzór książek, i spowoduje chwilę refleksji po jej przejściu a nie wypatrywanie nowej pozycji w branżowym czasopiśmie. Skoncentrowanie się na temacie - nie graczu - mogłoby przynieść oczekiwane rezultaty. Tylko ilu z nas chciałoby odbierać takie "gry"? Jeszcze kilkadziesiąt lat temu, film był traktowany po macoszemu. Melpomena nie przyznawała się do takiego "bękarta" jak ruchomy obraz. Obecnie mamy oscary i złote globy, a twórcy przechodzą powoli do historii - już prawie sztuki. Ile lat upłynie, zanim autorzy przyszłej wirtualnej rzeczywistości otrzymywali swoje laury?

Rzeczywiście, casus gier komputerowych przypomina w pewnej mierze casus filmu. Niemal wszystkie powstające dziś filmy robione są tak, by przynieść zyski. Czasem jednak udaje się przy okazji "przemycić" pewne ogólnoludzkie refleksje w wysokubudżetowych produkcjach. Ale mimo wszystko to nie one wchodzą do historii kina jako dzieła sztuki.

Czy nadejdzie więc kiedyś w świecie gier komputerowych czas kina "niezależnego", filmów "moralnego niepokoju", "ekspresjonizmu" itd.? Czy ktoś z producentów gier przekroczy pewną barierę, stając się chociażby nowym Stanleyem Kubrickiem, który zespoli rozrywkę z produktem wyrafinowanym intelektualnie i wizualnie? A może nawet ktoś całkowicie zrezygnuje z plowierzchownej jarmarczności i stanie się nowym Bergmanem? Czy kiedykolwiek się tego doczekamy?

Dobry tekst :)